Gratitude หมายถึง ความรู้สึกซาบซึ้งขอบคุณ ยินดี ต่อสิ่งต่าง ๆ ที่บุคคลสัมผัสถึงประโยชน์ สิ่งที่ได้รับ ทั้งจากคน สัตว์ สิ่งของ ธรรมชาติ สิ่งรอบตัว สถานการณ์ต่าง ๆ ที่เกิดขึ้น ไม่ว่าจะเป็นเรื่องทางบวกหรือทางลบ เป็นความรู้สึกซาบซึ้งใจ ตระหนักถึงความเชื่อมโยงของตนเองกับบุคคลอื่น รวมทั้งสิ่งต่าง ๆ ข้างต้น
การศึกษาอย่างเป็นระบบในเรื่องความรู้สึกซาบซึ้งขอบคุณในบริบททางจิตวิทยาเริ่มต้นอย่างจริงจังช่วงหลังปี ค.ศ. 2000 ในการเป็นหนึ่งในคุณลักษณะของการศึกษาจิตวิทยาเชิงบวก โดยพบว่า ผู้ที่แสดงออกหรือพูดถึงความรู้สึกซาบซึ้งขอบคุณ รู้สึกมีความสุขอย่างมาก หรือค่อนข้างจะมีความสุข และเมื่อมีการศึกษาวิจัยมากขึ้น ผลของการศึกษาแสดงให้เห็นว่า คุณลักษณะของความรู้สึกซาบซึ้งขอบคุณสามารถทำนายสุขภาวะ (well-being) ได้อย่างเฉพาะเจาะจง ระบุสาเหตุได้ และน่าเชื่อถือ
CU Happiness Inventory (2011) แบ่งความรู้สึกซาบซึ้งขอบคุณไว้ 2 ระดับ คือ
- การมีความรู้สึกซาบซึ้งขอบคุณให้กับสิ่งต่าง ๆ รอบตัวอย่างชั่วคราว เช่น รู้สึกซาบซึ้งใจที่เพื่อนบ้านมีความเอื้อเฟื้อให้กับเราและผู้อื่น รู้สึกขอบคุณที่วันนี้ฉันมีสุขภาพแข็งแรง
- การมีความรู้สึกขอบคุณให้กับชีวิตและประสบการณ์ต่าง ๆ ที่ได้ประสบมา ซึ่งเป็นสิ่งที่เรายังคงระลึกถึงอยู่ตลอดเวลา เช่น รู้สึกขอบคุณอุปสรรคที่ผ่านเข้ามาในชีวิตที่หล่อหลอมให้ฉันแข็งแกร่งได้อย่างทุกวันนี้
Fitzgerald (1988) ระบุองค์ประกอบของความรู้สึกซาบซึ้งขอบคุณได้ 3 องค์ประกอบ ดังนี้
- Appreciation – ความรู้สึกอบอุ่น ซาบซึ้งต่อบุคคลบางคนหรือต่อวัตถุสิ่งของบางสิ่ง
- Goodwill – ความปรารถนาดีต่อบุคคลหรือสิ่งของ
- Disposition to act – แนวโน้มที่จะแสดงออกหรือกระทำสิ่งต่าง ๆ ที่มาจากความรู้สึกซาบซึ้งและปรารถนาดี
Lin (2017) เสนอว่าความรู้สึกซาบซึ้งขอบคุณแบ่งออกได้ 5 แง่มุม ดังนี้
- Thanking others – ความรู้สึกซาบซึ้งขอบคุณต่อผู้อื่น นอกจากรู้สึกซาบซึ้งขอบคุณในตัวบุคคลและในประโยชน์ที่ได้รับมา ยังหมายถึงความรู้สึกซาบซึ้งขอบคุณในคุณค่าและการมีอยู่ของบุคคล ขอบคุณในการที่บุคคลเข้ามามีบทบาทในความสัมพันธ์ เป็นส่วนหนึ่งของความเป็นอยู่
- Thanking god – ความรู้สึกซาบซึ้งขอบคุณต่อสิ่งศักดิ์สิทธิ์ ขอบคุณในความลึกซึ้งของจิตวิญญาณ (spiritual) ซึ่งสัมผัสได้ผ่านความรู้สึกว่าตนเชื่อมโยงกับสิ่งที่อยู่ก้นบึ้งภายในห้วงอารมณ์ เช่น วิวทิวทัศน์ ธรรมชาติ ความเป็นไปของชีวิต การลืมตาดูโลกของเด็กทารกแรกเกิด
- Cherishing blessings – ความรู้สึกซาบซึ้งขอบคุณต่อสิ่งดี ๆ ที่ตนเองได้รับ มองเห็นคุณค่าและยินดีกับสิ่งที่ตนเองมีอยู่ แทนที่จะสนใจใฝ่หาถึงสิ่งที่ตนเองขาดหายไป เช่น ที่อยู่อาศัย อาหาร เครื่องแต่งกาย ไปจนถึงโอกาสที่ตนเองได้รับ หรือสุขภาพที่ตนเองมีอยู่
- Appreciating hardship – ความรู้สึกซาบซึ้งขอบคุณต่อประสบการณ์ความยากลำบากในชีวิต ประสบการณ์การรับรู้ว่าตนเองสูญเสีย ประสบการณ์ความทุกข์ยาก หรือการตัดสินใจที่ยากลำบากในชีวิต เนื่องจากประสบการณ์เหล่านั้นล้วนทำให้เรามองเห็นคุณค่าของชีวิต
- Cherishing the moment – ความรู้สึกซาบซึ้งขอบคุณต่อห้วงเวลาปัจจุบันขณะ ด้วยการใช้การมีสติ การตระหนักรู้ในการรับรู้และอยู่กับปัจจุบัน ซึ่งการระลึกถึงช่วงเวลาที่เรามีอยู่จะทำให้เราเห็นคุณค่าของชีวิต
นอกจากนี้ ความรู้สึกซาบซึ้งขอบคุณยังสามารถแบ่งออกเป็น สภาวะ (state) และคุณลักษณะ (trait) ได้อีกด้วย
กล่าวคือ สภาวะความรู้สึกซาบซึ้งขอบคุณเกิดขึ้นในการตอบสนองการช่วยเหลือที่ได้รับการตีความว่ามีคุณค่า มีความหมายสำหรับผู้ให้และผู้รับ บุคคลที่ประสบกับความรู้สึกซาบซึ้งขอบคุณบ่อยครั้งในชีวิตจะรู้สึกขอบคุณอย่างมากในสถานการณ์ของการให้ เนื่องจากบุคคลมีความเข้าใจ ตีความเป็นประจำและเป็นนิสัย (habit) ว่าความช่วยเหลือที่ได้รับนั้นมีคุณค่ามีความหมายและมีความจริงใจ กล่าวได้ว่า คุณลักษณะความรู้สึกซาบซึ้งขอบคุณแสดงถึงความแตกต่างระหว่างบุคคลในเรื่องความถี่ และความเข้มข้นของอารมณ์ความรู้สึก รวมถึงขอบเขตในการกระตุ้นอารมณ์ความรู้สึกซาบซึ้งขอบคุณด้วย
การที่บุคคลมีความรู้สึกซาบซึ้งขอบคุณช่วยให้บุคคลมีสุขภาวะทางจิตที่ดีขึ้น มีความสามารถในการฟื้นพลังมากขึ้น หันกลับมาใส่ใจในประสบการณ์ที่ตนเองพบเจอในชีวิตประจำวันและมีความเห็นอกเห็นใจผู้อื่นมากขึ้น โดยบุคคลที่มีความซาบซึ้งขอบคุณมักมีวิธีการรับมือเชิงบวกต่อสถานการณ์ที่ตึงเครียดผ่านการขอความช่วยเหลือจากผู้คนรอบตัว อีกทั้งยังส่งเสริมให้บุคคลมีความสัมพันธ์กับผู้อื่นที่ดียิ่งขึ้น และสามารถเพิ่มแรงจูงใจในการเชื่อมโยงกับผู้อื่นด้วยการส่งต่อสิ่งดี ๆ ที่ตนเองได้รับผ่านการทำพฤติกรรมเอื้อสังคม
ข้อมูลจาก
ฐิตาภา ชินกิจการ, ธนิชพร วุฒิลักษณ์ & พูลทรัพย์ อารีกิจ. (2555). การศึกษาการพัฒนาความรู้สึกซาบซึ้งขอบคุณและผลลัพธ์ทางจิตวิทยาที่เกี่ยวข้อง [โครงการวิชาการวิทยาศาสตรบัณฑิต, จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย]. คลังปัญญาจุฬาฯ. https://doi.org/10.58837/CHULA.SP.2012.43
ณัชชานิษฐ์ เงินวิวัฒน์กูล. (2565). ผลของโปรแกรมพัฒนาความเมตตากรุณาต่อตนเองรูปแบบเว็บไซต์ต่อความเมตตากรุณาต่อตนเอง ความรู้สึกซาบซึ้งขอบคุณ และความสามารถในการฟื้นพลัง ในวัยรุ่น [วิทยานิพนธ์ศิลปศาสตรมหาบัณฑิต, จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย]. คลังปัญญาจุฬาฯ. https://doi.org/10.58837/CHULA.THE.2022.1146
